Op vrijdag 22 april vond het eerste WarmteStemcafé plaats. WarmteStem nodigde wijkgenoten uit om meer te vertellen over wat er de afgelopen tijd gedaan is, en welke plannen er op de plank liggen. Ook was de gemeente erbij om uit te leggen hoe de vlag er momenteel bij hangt, en vragen van bewoners te beantwoorden. We blikken terug op de avond.
De kerkzaal in de Hoeksteen stroomt rustig vol. In totaal nemen 60 mensen plaats, de meesten met een kopje koffie of thee. Ilona Heidotting, onder andere vrijwilligerscoördinator bij het Groene Huis maar ook inwoner van Schothorst, heet iedereen welkom. Ze geeft aan dat één van de belangrijkste redenen om het WarmteStemcafé te organiseren al goed zichtbaar is: mensen in de wijk zijn volop met elkaar in gesprek over het belangrijke onderwerp ‘minder aardgas gebruiken’.
Toelichting: dit doet WarmteStem
Het eerste deel van de avond wordt gevuld door de initiatiefnemers van WarmteStem. Niet alle aanwezigen zijn al even bekend met wat WarmteStem is en doet, dus nemen de bestuursleden even de tijd om toe te lichten waarom ze met WarmteStem gestart zijn en wat er het afgelopen jaar zoal gebeurd is.
Het ontstaan van de coöperatie
Voorzitter van de coöperatie Tjerk-Peter van den Berg vertelt eerst hoe WarmteStem ontstond nadat de gemeente in Schothorst-Zuid begon met een plan om de wijk aardgasvrij te maken. De gemeente richtte hiervoor een klankbordgroep in met enkele wijkbewoners. Een paar daarvan zeiden: “Om dit kans van slagen te geven, moet er veel meer met bewoners worden samengewerkt. En dan is het handig als de bewoners verenigd zijn zodat ze ook met elkaar in gesprek komen in plaats van alleen met de gemeente. Wij zijn echt voor én door bewoners. De twee belangrijkste dingen waar WarmteStem nu voor staat zijn: onafhankelijke informatie die bewoners helpt bij goede keuzes maken, en zorgen dat wat er leeft in de wijk ook bij de gemeente landt.”
In gesprek met Schothorst-Zuid
Vervolgens legt secretaris Jan Zuilhof uit hoe eind vorig jaar door heel Schothorst-Zuid dialooggesprekken werden georganiseerd die gingen over de vraag hoe bewoners het verduurzamen van de wijk voor zich zien. Daarbij stond vooral centraal welke ervaring mensen al hebben met stappen zetten, en hoe ze het proces van de gemeente tot nu toe ervaren hebben. Veel aanwezigen bij het WarmteStemcafé bleken ook aan deze gesprekken te hebben deelgenomen. De opbrengst van de gesprekken is in een verslag gebundeld en aan de gemeente gepresenteerd (en dat is hier te downloaden).
Brochure met onafhankelijke informatie
Bestuurslid Herman Koolstra was ook al sinds het begin onderdeel van de klankbordgroep van de gemeente. Hij vertelt dat veel mensen vooral heel praktische vragen hadden die de gemeente niet goed kon beantwoorden. Daarom schreef hij samen met WarmteStemlid Wim Sopjes de brochure ‘Schothorst-Zuid van het aardgas af’. Daarin worden alle zaken over aardgasvrij wonen en energie besparen behandeld die voor de wijk relevant zijn. Herman: “Wat ik wel geleerd heb: er zijn geen makkelijke oplossingen”. De 35 pagina’s tellende brochure is te downloaden op de website van WarmteStem en er is ook een overzichtelijke samenvatting van 7 pagina’s beschikbaar.
Warmtecamerabeelden
Bob Skocpol, lid van WarmteStem, vertelt dat afgelopen winter een groep van ongeveer acht vrijwillige energiecoaches is gestart met het uitvoeren van ‘warmtescans’. Met behulp van een warmtecamera wordt gekeken op welke plekken huizen in de wijk warmte lekken. Er zijn nu acht scans uitgevoerd, maar vooral is er geleerd hoe het moet zodat er de volgende winter meer gedaan kunnen worden. “Maar”, zegt Bob, “je hoeft niet op ons te wachten ofzo als je wil gaan isoleren”.
Mogelijkheden voor woningtypen in beeld
Het woord is aan projectleider Ben Nitrauw. Hij coördineerde de dialooggesprekken in 2021, en werkt nu samen met het bestuur aan een plan om het voor bewoners makkelijker te maken om energie te besparen in huis. De kern van de aanpak is om van veelvoorkomende woningtypen goed in kaart te brengen welke mogelijkheden er zijn, welke eigenlijk direct al genomen kunnen worden, en welke logischer zijn om mee te nemen met ander onderhoud aan het huis. Een belangrijk aspect is ook dat WarmteStem zich ervoor in gaat zetten dat mensen met hetzelfde type huis makkelijker samen kunnen optrekken. Bijvoorbeeld door collectief inkoop te organiseren, of bijeenkomsten te organiseren over een bepaald type huis. Om dit allemaal goed te kunnen doen is wel geld nodig, en WarmteStem is nu druk in overleg met de provincie over een subsidie die daarbij gaat helpen. Ook de gemeente heeft al aangegeven bij te willen dragen.
Vragen uit de zaal aan WarmteStem
De aanwezigen hebben gehoord wat WarmteStem te vertellen had. Nu is het tijd voor vragen uit de zaal. Ilona gaat rond met de microfoon.
Vraag: “Wat kan WarmteStem eigenlijk voor huurders betekenen? En welke invloed hebben huurders nou eigenlijk op het hele proces om Schothorst-Zuid aardgasvrij te maken?”.
Antwoord: Huurders hebben in ieder geval invloed via de 70% regel van woningcorporaties. Pas als dat percentage van de bewoners het eens is met een grote verandering (zoals een warmtenetaansluiting), gaat het plan door. Maar er is (bij de aanwezigen in het WarmteStemcafé) nog niet bekend hoe die 70% precies gemeten wordt. Gaat dat bijvoorbeeld per appartementencomplex, of per buurt, of per straat? Het zou voor huurders goed zijn als daarover meer duidelijkheid komt. Verder geeft Jan aan graag eens bij de vraagsteller langs te komen om samen te kijken wat een energiecoach voor een huurder kan betekenen. Ook staat er op de website bijvoorbeeld een artikel over hoe je als huurder zonnepanelen kunt nemen.
Vraag: “Ik hoor van alles over Schothorst-Zuid, maar ik woon in Schothorst-Noord. Doet WarmteStem daar ook iets voor?”
Antwoord: “De coöperatie is er voor zowel Schothorst-Zuid als -Noord. Er is de afgelopen tijd wel veel meer aandacht gegaan naar Zuid, omdat de gemeente daar een traject gestart is. Dat heeft er ook toe geleid dat veel van de leden in Schothorst-Zuid zitten. Maar de activiteiten die we doen zoals het in kaart brengen van woningtypen en warmtescans, kunnen in Zuid en Noord plaatsvinden. Het zou ook goed zijn als er meer mensen uit Schothorst-Noord actief worden binnen de coöperatie. Dan gaat het daar vanzelf steeds meer leven.”
Vraag: “Gaat het wel lukken om collectief maatregelen uit te voeren? Veel mensen willen eigenlijk graag collectief aan de slag, maar het is ook verleidelijk om individueel stappen te nemen in je eigen tempo. Niet iedereen is tegelijk klaar om stappen te zetten.” Een ander in de zaal herkent de uitdaging, en vraagt zich af hoe lang het nog duurt voordat WarmteStem collectief inkopen kan ondersteunen. Ze geeft aan daar eigenlijk nu behoefte aan te hebben en niet te willen wachten.
Antwoord: “Ja, dat snappen we heel goed. Wij zouden ook het liefst met één druk op de knop de hele wijk aanpakken, maar helaas duren zaken zoals financiering vinden soms langer dan gehoopt. We willen niemand aanraden om te gaan wachten. Maar als je zelf nu al aan de slag wil en graag met buren op wil trekken, neem dan vooral contact op met ons. Misschien kunnen we je al helpen, en andersom kunnen andere buurtjes misschien weer van jullie aanpak leren. En of het uiteindelijk gaat lukken? Mensen hebben inderdaad hun eigen tempo. Het is daarom ook belangrijk om een collectieve actie soms te herhalen. We weten al uit projecten elders in het land dat dit weldegelijk zin heeft. En qua inspanning valt het mee als je het al een keer gedaan hebt. En wat ook belangrijk is: met collectieve acties zien we juist ook een kans om mensen in beweging te krijgen die nu nog niet vooraan in de rij staan.”
Toelichting: de stand van zaken bij de gemeente
Na een korte pauze waarin mensen voor een tweede ronde koffie gaan of overstappen naar een wijntje, is het woord aan Nicole Maas. Nicole is sinds eind 2021 projectleider warmte bij gemeente Amersfoort, en werd daarmee verantwoordelijk voor een project dat al een tijd in gang was gezet. “Er lag al een plan voor een warmtenet klaar en er was geld om het uit te voeren. Dat zou allemaal heel leuk worden”, geeft ze aan. “Maar toen kreeg de gemeente een grote subsidie van het Rijk niet, en lag het ineens stil”.
Nicole vertelt dat de gemeente in 2021 een Transitievisie Warmte heeft opgesteld. Daarin staat voor de hele stad welke manieren om van het gas af te gaan in welke buurt kansrijk lijken. Voor Schothorst-Zuid is al veel onderzoek gedaan, en daar is een collectief warmtenet uitgekomen als oplossing die uiteindelijk de laagste kosten heeft. Dat komt onder andere doordat er al een warmtenet in de stad aangelegd wordt, en dit komt langs Schothorst. De aanleg daarvan is net gestart, en er worden in eerste instantie bedrijven op aangesloten. Of het warmtenet voor huizen in Schothorst-Zuid er ook komt is nog niet zeker. Het bedrijf dat aan het warmtenet werkt, Warmtebedrijf Amersfoort, kijkt nu of dat voor hen aantrekkelijk genoeg is. Er word ook samen met de woningcorporaties gekeken of het mogelijk is om hun huizen aan te sluiten, bijvoorbeeld in 2025 of 2026.
De gemeente werkt ook aan een bronnenstrategie, oftewel een plan voor duurzame bronnen om de stad mee te verwarmen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar aquathermie (warmte uit bijvoorbeeld oppervlaktewater en rioolwater) en aardwarmte. Nicole geeft aan te weten dat biomassa momenteel niet populair is, maar dat de gemeente niet kan uitsluiten dat het een rol blijft spelen. Het is nu nodig om te kunnen beginnen met het warmtenet, maar mogelijk ook in de toekomst nog voor momenten waarop veel warmte nodig is en andere bronnen niet in alle behoefte kunnen voorzien. Als er geen biomassa gebruikt mag worden, dan betekent dat bijvoorbeeld dat er veel meer windmolens en zonneparken of kernenergie nodig hebben. En waterstof is mooi, maar het duurt nog lang voordat dat er is en het komt niet op grote schaal beschikbaar. En wat het nog complexer maakt: dat is alleen maar het ambtelijke verhaal, en dan moet de gemeenteraad er ook nog iets van vinden.
De gemeente vindt het vooral belangrijk om zeggenschap te krijgen over het warmtenet. De bedrijven die nu al aansluiten zorgen voor de financiële ruggengraat van het warmtenet, maar de gemeente wil zelf het liefst eigenaar worden van het warmtenet in Schothorst-Zuid. Er loopt nu nog een onderzoek naar wat er op dat gebied mogelijk is.
Vragen uit de zaal aan de gemeente
Na het verhaal van Nicole vraag Ilona of er nog mensen zijn met vragen. Er gaan veel vingers de lucht in.
Vraag: “Het mislopen van die Rijkssubsidie, zit dat het project in de weg?”
Antwoord: “Ja, we zijn nu nog op zoek naar geld om het financieel haalbaar te maken.”
Vraag: “Het gasnet is in 2027 afgeschreven. Er is nu nog veel onduidelijk, maar er is ook steeds gesteld dat bewoners acht jaar de tijd hebben om over te stappen op een aardgasalternatief. Hoe zit dat?”
Antwoord: “We kunnen helaas nog geen datum noemen. De gemeente is nu overal verantwoordelijk voor, maar we kunnen eigenlijk nog niets. We hebben niet de wetten om een wijk als aardgasvrij aan te wijzen en we missen nog veel geld. Als gemeente willen we liever geen gasnet vervangen, want dat kost maatschappelijk geld. Dat willen we dus voorkomen met netbeheerder Stedin. Maar het risico bestaat dat we wettelijk om veiligheidsredenen toch moeten vervangen, en dat het net er dan over een paar jaar weer uit moet. De gemeente gaat niet over de planning voor het vervangen van het net, dat is Stedin. We proberen wel te sturen maar Stedin bepaalt. De gemeente verleent wel de vergunningen om te graven. De planning van Stedin is te vinden op hun website.”
Vraag: “Bij het onderhoud aan het gasnet moet ook rekening worden gehouden met de toekomstige rol van waterstof”.
Antwoord: “Waterstof wordt belangrijk, maar het is ook in de toekomst nog schaars. En er zijn gebieden zoals de binnenstad waar de grond zo vol ligt dat een warmtenet geen optie is. Ook zijn de huizen oud en moeilijk goed te isoleren. Als er waterstof en groen gas beschikbaar komt, zullen we dat daar hard nodig hebben.”
Vraag: “Deze informatie over de visie voor de hele stad wordt nu toevallig met ons in Schothorst gedeeld, maar dat is voor veel meer mensen relevant. Waarom horen die niets?”
Antwoord: “De Transitievisie Warmte is publiek beschikbaar, er staan geen geheimen in. We hebben er als gemeente ook aandacht aan gegeven zodat mensen er kennis mee kunnen maken. Maar die communicatie bereikt niet iedereen.” Ilona vult aan: “Het is ook lastig. Sommige mensen weten informatie altijd heel goed te vinden, maar anderen minder.”
Vraag: “De gemeente heeft zich overgeleverd aan Warmtebedrijf Amersfoort, en dat is commercieel. Het is uit op winst, en het wil biomassa gebruiken. Welke bedrijven zijn er al gecontracteerd? Die zou ik wel willen aanspreken. Waarom is het warmtebedrijf als commerciële partij overal bij betrokken? Als je aansluit zit je er 30 jaar aan vast.”
Antwoord: “Juist om die reden willen we als gemeente in Schothorst ook meer grip krijgen op het warmtenet. Dan kunnen we veel meer beslissen, bijvoorbeeld over bronnen zoals biomassa. Het warmtebedrijf is overal bij betrokken omdat we als gemeente in 2019 een marktverkenning hebben gedaan, en daar bleef Warmtebedrijf Amersfoort als enige partij over. Omdat hun warmtenet al langs Schothorst komt, is het een financieel aantrekkelijke optie.”
Kom naar het volgende WarmteStemcafé op 24 juni
Op 24 juni komen we weer samen voor gezelligheid en tips over energie besparen, deze keer in het Groene Huis. Het onderwerp van de avond is ‘ervaringen van wijkbewoners’. Drie mensen vertellen wat ze zelf al in huis hebben gedaan, hoe ze dat aanpakten, welke uitdagingen ze tegenkwamen, en of ze tevreden zijn met het resultaat. Hun situaties verschillen: één bewoner vertelt over isolatiemaatregelen (die hij deels zelf uitvoerde en deels door een bedrijf liet doen), een ander stapte over op een warmtepomp, en weer een ander nam in zijn huurwoning een paar maatregelen waardoor zijn gasrekening nu heel laag is. Uiteraard zijn er weer hapjes en drankjes, en tijd om ook met elkaar bij te praten of nieuwe mensen te leren kennen. Kom je ook?
